Қолына қалам ұстағанның бәрі қайраткер емес…

Кеудесі сылдырлаған лауреаттық белгіге толы мәртебелі ағайындардың барлығын бірдей осы бір құрметті тізімге енгізуден тайсақтар едім…

Әлеумет өмірінің жүрек сыздатар тұсы көп болады ғой әманда. «Бірі кем дүние» деген. Қолда барды қанағат қылып, көрген күніне шүкіршілік ететін қаймана жұрттың көзіне шалына бермейтін осынау бір «Тайбурылдың қырық күндігі…» жатса да, тұрса да ойынан кетпейтін ерекше бір адамдар болады.

Бұлар айырықша марапат, сый-құрмет те дәметпейді. Өзегін өртеген түйінді түйткіл мен мазасыз мәселеге қалың көпшіліктің назарын аударып, соның әжетке жарарлық бір шешімін ұсынып жатса, бұдан артық атақ пен мансап-дәреже қажет емес бұларға. Тіл  білімінде теңеу категориясына жатпайтын «ел тірлігімен тыныстайды» деген тіркес меніңше, ірі мінезді, кесек тұлғалы жандарға ғана лайықты іс-әрекетті білдіретін пайым болса керек. Міне, осындай адамдарды еш қаймықпай қайраткер деп атауға болар еді.

Бүгінде қаламгер көп, қайраткер аз…

Қазіргі таңда толғағы жеткен қоғамдық түйткілдердің бірі-тіл мәселесі екендігі белгілі. Қандай да болмасын әлеуметтік институт ретінде тілдің даму үрдісінің өзіндік тарихи-логикалық түйіндемелері болады. Тіл-тірі әлеуметтік ағза. Ал, әрбір ағза секілді оның да кері кетіп, тоқырауы, қырман басқан көнбіс ат құсап бір орында ұзақ шиырлауы, болмаса заман ағымынан озып, іркілмей ілгерілеуі  ықтимал екендігіне инсаният жылнамасы куә. Тілдің дамуы үшін әлеуметтік сұраныс түріндегі тегеуірін түрткі болса, терте тартар қозғаушы күш қашанда табылады.

Біздің ұғымымыздағы қайраткер-осы қозғаушы күш. Қоғам қажетінің кетігіне кірпіш болып қаланатын қайраткердің үлкен-кішісі болмайды…

Сол қайраткерлердің бірі-белгілі аудармашы әрі редактор Күлән Берікболова.

ҚазМУ-дің журналистика факультетін үздік тәмамдағаннан кейін республикалық басылымдарда өндірте еңбек еткен Күлән тіл табиғатына баса назар аударатын. Әсіресе, экономика тақырыбына қалам сілтеген тұстары қайсыбір соны тіркестің болмаса түсініктің қазақша балама ұғымын іздеп, қиял көгіне самғайтын. Мерзімді баспасөзді жіті қадағалап, қылаң берген жаңа сөздер мен сөз тіркестерін, терминдерді арнайы дәптерге тізетін.

Күләннің аударма мен терминге деген іждағаттылығы еліміз тәуелсіздік алып, төлтума экономикалық әдебиет – оқулықтар мен оқу құралдары, түсіндірме сөздіктер көптеп шығарыла бастаған тоқсаныншы жылдардың орта тұсында кәдеге асты. Республикалық «Экономика» баспасында   редакторлық еткен Күлән бүгінгі таңда бір ізге түсірілген экономикалық лексиконды өмірге әкелген санаулы мамандардың бірегейі десек, ақиқаттан алыс кетпейміз.

Кеңестік экономика ғылымы бүгінгі таңда тірлігімізге дендеп енген менеджмент, маркетинг, аудит сияқты нақты білім салаларынан буржуазиялық ілім ретінде бойын аулақ салғаны белгілі. Бұл бағыттағы төлтума әдебиет елімізде орыс тілінде тоқсаныншы жылдардың бас кезінде дүниеге келіп, кейіннен қазақшаға жаппай аударыла бастады. Күлән баспада істеген жылдары осы туындылардың төл тілімізде жатық сөйлеуіне, жаңа ұғымдар мен түсініктердің оқырманға ұғынықты жеткізілуіне көп жылғы журналистік тәжірибесі мен тәржімашылық шеберлігін арнай білді. Әр жылдары жарық көрген К.Бердалиевтің «Менеджмент», С.Есімжанованың «Маркетинг», Д.Әбіленовтың «Аудит негіздері», В.Назарованың «Шаруашылық жүргізудегі бухгалтерлік есеп», «Басқару есебі» сияқты іргелі туындылары  Күләннің аудармасы арқылы болашақ экономистер мен кәнігі мамандар қолына тиді.

Жоғары оқу орындарында дәріс беретін ұстаз ретінде мен менеджмент пен маркетингтің негіздерін аудиторияға түсіндіруде Күлән қалыптастырған ұғымдық аппаратты қолданатынымды айтпай кетуім әділетсіздік болар еді.

Бүгінде ірі компаниядағы тәржіма ісіне жетекшілік ететін Күлән Берікболова іс қағаздары стилінің қалыптасуына қатысты ой-пікірлерін мүдделі көпшілікпен бөлісіп келеді. Мәслен, республикалық «Қала мен Дала» газетінде жарық көрген «Тілбұзаризмдер» атты мақаласында құжаттама жүргізудегі келеңсіздіктерді сын иезіне салады Күлән. Ресми қағаздарға қатысы бар ағайындар кез-келген құжаттың бұрышындағы «Кіріс» («Входящий») және «Шығыс» («Исходящий») деген сөздерге назар аударған болар. Ал, журналист-экономист  ретінде  Күлән бұл  аудармамен келіспейді. Өйткені, «кірістің» ресми қабылданған мағынасы «доход» та, «шығыс» деген сөз «затраты» болып тәржімаланып жүр. Сондықтан ұғымдар қайшылығына ұрынбау үшін «Келген №» және «Кеткен №» деген баламаларды  қолданған   жөн. Күләннің бұл ұсынысына Мемлекеттік терминологиялық комиссия назар аударғаны жөн, деп санаймыз.

Журналист-тәржімашының әр жылдары баспа бетін көрген публицистикалық туындыларының топтамасы жуырда «Үш қиян» баспасынан «Үнімен үзілдірген үкілім-ай» деген атпен жарық көрмекші. Жинақта автордың қоғам және адам, экономика, саясат, рухани өмір жөніндегі көзқарасы оқырманмен бүкпесіз сырласу арқылы берілген. Ел тірлігіне елеңдеп отыратын қаламгердің өмір жайлы, туған өлке жайлы толғаныстары қолымызға көп кешікпей тиеді, деген үміттеміз.

Дегенмен, қалыптасу кезеңін бастан кешіріп жатқан тіліміздің көкейтесті проблемалары білікті түрде қозғалатын мерзімді басылымның керектігі түсінікті де. «Қазіргі таңда тәржіма саласында шешімін күткен біршама түйіндер бар. Мәселен, экономиканың қаржы-несие саласын алайық. «Қаржы» дейміз. «Қаражат» деген де ұғым бар. Ал, осылар араб тілінен аударғанда бірі жекеше, бірі көпше мағына береді. Осы ұғымдарды ретін тауып қолдануда бізде әлі де бірізділік жоқ. Сондықтан да тіл мамандары мен журналистерге, тәржімашыларға арналган «Аударма» журналы ашылса, құба-құп болар еді» – дейді Күлән Берікболова.

Туған тілге деген махаббатын тынымсыз талпыныс, талмай ізденіс арқылы таныта білген Күләннің халқына бергенінен берері көп, оның жемісті шағы әлі алда.

Жетпісбай БЕКБОЛАТҰЛЫ